Khổ qua: thức ăn và vị thuốc

Khổ qua ào những dịp hè về luôn là lựa chọn được nhiều gia đình chú ý và không thể thiếu. Không chỉ là món ăn ngon nhiều dinh dưỡng, khổ qua còn là vị thuốc quý.

Dược tính

Khả năng hạ đường huyết:

Nhiều nghiên cứu trên thú vật và người đã minh chứng điều này. Thành phần tạo ra tính hạ đường  trong khổ qua gồm charantin, polypeptid-P, vicin. Cơ chế gồm hạ đường huyết và cải thiện dung nạp glucoza. Tác dụng hạ đường huyết cũng có sự tham dự của cytochrome P450 và glutathione-S-transferase ở gan chuột bị bệnh đái tháo  đường (ĐTĐ). Khổ qua còn làm chậm tiến trình bệnh võng mạc, biến chứng của bệnh ĐTĐ, ở chuột bị ĐTĐ khi uống cao quả khổ qua.

Khổ qua cải thiện dung nạp đường ở người. Một nghiên cứu thực hiện ở 18 người ĐTĐ týp 2 đã thành công đến 73% khi dùng nước ép khổ qua. Theo một báo cáo khác: giảm 54% lượng đường sau bữa ăn và giảm 17% lượng hemoglobin A1C ở 6 bệnh nhân dùng 15g dịch chiết khổ qua. Thử nghiệm với 160 bệnh nhân dùng nước ép tươi khổ qua đã kiểm soát được bệnh ĐTĐ. Khổ qua tăng sử dụng đường nhưng không làm tăng tiết insulin.

Tính độc tế bào: khổ qua phá hủy gen của Aspergillus nudulans và độc tế bào ung thư máu như là chất ức chế guanilate cyclase ở liều cao.

Tính kháng khuẩn: cao rễ và lá có tính kháng khuẩn. Theo một nghiên cứu cao khổ qua có tính kìm tế bào 33,4% và momorcharin trong khổ qua có tính chống u bướu và có thể ức chế tổng hợp protein. Tương tự, dây khổ qua ức chế sinh sản siêu vi bại liệt, Herpes simplex I, HIV. Một nghiên cứu khác cho thấy khổ qua kháng khuẩn  Pseudomonas.

Tính chống thụ thai: một protein trong cây khổ qua có hoạt tính chống sinh sản ở chuột đực. Uống cao quả khổ qua 1,7g/ngày làm tinh hoàn chó đực bị thương tổn và giảm khả năng sinh tinh trùng. Ở chuột cái, có tác dụng chống khả năng thụ thai, nhưng khi ngưng dùng thì có thể có thai trở lại. Momorcharin trong khổ qua có khả năng làm hư thai. Chuột và thỏ có thai bị xuất huyết tử cung khi uống nước khổ qua, nhưng không xảy ra ở chuột không có thai. Quả chín có tính sinh kinh nguyệt.

Những tính chất khác

Tính giảm đau và kháng viêm: phụ thuộc liều lượng được thấy ở chuột. Khổ qua cũng có thể chữa được các rối loạn đường ruột như: đầy hơi, khó tiêu, táo bón, trĩ. Chữa bệnh ngoài da như nhọt, phỏng, nhiễm trùng, ghẻ, rôm sảy. Diệt côn trùng, có tính hạ huyết áp nhẹ.

Tính chống oxy hóa: khổ qua làm giảm gốc ung thư tự do 1,1-diphenyl-2-picrylhydrazin và quét sạch gốc superoxyd sinh ra do hệ thống hypoxanthin, xanthin oxydase. Khổ qua cũng quét sạch gốc OH sinh ra bởi phản ứng Fenton. Ngoài ra, khổ qua ngăn cản phản ứng peroxyd hóa lipid gây ra do Fe2 ở chất xám vỏ não, phản ứng này phụ thuộc liều lượng, làm giảm thành lập chất thiobarbituric acid và malonaldehyd.

Hạt và quả khổ qua có hoạt tính chống ung thư bạch cầu và chống virút. Cao khổ qua ức chế tăng trưởng và hoạt tính guanilate cyclasecủa ung thư tuyến tiền liệt, kết quả là ngăn chặn sự tăng trưởng tế bào ung thư tuyến tiền liệt trong ống nghiệm.

Tiêm cao khổ qua vào nhiều dòng chuột ung thư, số chuột sống sót sau 6 tuần đạt 77% so với nhóm chứng 33%. Liều tối ưu la 8mcg protein, 2 lần /tuần. Đồng thời đáp ứng của tế bào tuyến ức C3H với concanavalin-A cũng tăng lên. So với nhóm kiểm chứng, chuột tiêm cao khổ qua có thymidin gắn phóng xạ 3H vào kết tủa trixhloracetic axít cao gấp 4 lần. Như vậy, tác dụng của hệ miễn nhiễm tăng góp phần vào tính chống ung thư của khổ qua.

Hạt khổ qua chứa một lectin ức chế tổng hợp protein: từ phần tan huyết của hồng cầu non thỏ với nồng độ ức chế tổng hợp 50% ở nồng độ 5mcg/ml. Vỏ, nạc, hạt và toàn trái khổ qua ức chế u nhú da chuột. Hạt khổ qua có 2 protein gây sảy thai là alpha-momorcharin, beta-momorcharin. Hạt khổ qua tăng hoạt động kích thích tố nam nhưng chống sinh tinh trùng. Cao khổ qua kích thích sinh tổng hợp protein ở tế bào gan chuột.

Y học cổ truyền Thổ Nhĩ Kỳ dùng quả khổ qua già để làm lành các vết thương và chữa loét dạ dày. Để thử nghiệm tính chất chống loét dạ dày, người ta làm loét dạ dày chuột bằng  rượu, rồi dùng bột khô quả khổ qua hay dịch chiết bằng dầu ô-liu, hay chiết bằng hexan xong bằng ethanol. Cao khổ qua cho thấy kết quả chống loét đáng kể.

Độc tính: quả khổ qua chưa già dùng làm thức ăn. Cao khổ qua được xem là không độc. Khổ qua tương đối lành ở liều thấp. Chưa có báo cáo nào về tác dụng nguy hiểm của cao khổ qua ở liều 50ml cao lỏng/ngày. Nói chung, khổ qua có mức độc tính lâm sàng thấp, có thể có vài xáo trộn về đường tiêu hóa. Vì tính chất hạ đường huyết, cho nên dè dặt khi người bệnh đã có triệu chứng đường xuống quá thấp.

Khổ qua không nên dùng cho phụ nữ có thai vì độc hại cho hệ sinh sản, kể cả làm tử cung xuất huyết và làm hư thai. Hạt khổ qua có nhiều dược tính nhưng độc nên cần có nhiều nghiên cứu hơn nữa trước khi dùng.